Nhân khẩu học tại khu vực châu Á đang chuyển đổi với tốc độ chóng mặt cùng những khó khăn, thách thức. Việt Nam nằm trong số các quốc gia đó.
(Bài viết trên tạp chí The Economist nhận định những rủi ro đối với nền kinh tế Việt Nam khi đang phải đối diện với tình trạng già hoá dân số).
Khi bình minh bắt đầu ló dạng tại Hà Nội, những công viên cây xanh dần trở nên đông đúc. Hàng trăm người già đến đó mỗi sáng để tập thể dục trước khi tiết trời trở nên nóng hơn. Số lượng người chơi thể thao ngày càng nhiều hơn. Những phụ nữ cao tuổi đang thiền tại một khoảng sân trống, hàng chục người đang nhảy theo điệu Samba dưới bóng râm, và số khác đang tầm tã mồ hôi trên máy tập thể dục ngoài trời.
Nhóm trên 60 tuổi sẽ chiếm 21% dân số năm 2040
Trong vài thập kỷ tới, những công viên này sẽ càng đông đúc, chật chội hơn nữa. Tuổi trung bình của Việt Nam chỉ độ khoảng 26, nhưng nó sẽ không kéo dài được lâu.
Tỷ lệ người già phụ thuộc tại một số quốc gia châu Á thời điểm hiện tại và dự báo trong tương lai. Ảnh: The Economist.
Nhóm người trên 60 tuổi đang chiếm 12% dân số, và được dự báo sẽ đạt 21% vào năm 2040, thuộc hàng nhanh nhất trên thế giới.
Lý do cho sự già hóa nhanh chóng đó một phần vì tuổi thọ trung bình đã tăng từ 60 vào năm 1970 lên 76 ngày hôm nay. Sự phát triển của kinh tế đất nước cũng giúp giảm bớt tỷ lệ sinh đẻ.
Khi tỷ trọng dân số trong độ tuổi lao động tăng lên mức cao nhất ở Hàn Quốc và Nhật Bản, GDP hàng năm (được điều chỉnh theo sức mua thực tế) đạt lần lượt 32.585 USD và 31.718 USD. Con số đó ở Trung Quốc là 9.526 USD. Indonesia và Philippines dự kiến sẽ có những bước ngoặt đáng kể trong những thập niên tới, với mức thu nhập cao hơn vài lần so với Việt Nam.Nhân khẩu học đang thay đổi theo những cách tương tự tại nhiều quốc gia châu Á. Tuy nhiên ở Việt Nam, sự thay đổi này xảy ra trong khi đất nước vẫn còn trong nhóm đang phát triển.
Thách thức y tế với người cao tuổi
Câu hỏi được đặt ra bây giờ là liệu chính phủ có thể hỗ trợ hàng triệu người Việt Nam khi về già?
Cuộc khảo sát với nhóm người cao tuổi vào năm 2011 cho thấy đến 90% trong số họ không có khoản tiền tiết kiệm đáng giá. Chi phí hỗ trợ cho nhóm người này sẽ đắt đỏ hơn bao giờ hết. Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF dự đoán rằng phí hưu trí có thể làm tăng mức chi tiêu chính phủ, một phần của GDP, khoảng 8 điểm phần trăm vào năm 2050.
Vấn đề đáng quan ngại hơn đang diễn ra tại vùng nông thôn, nơi hầu hết người già sinh sống. Ngày trước, con trẻ sẽ chăm sóc cha mẹ của mình khi các bậc sinh thành về già. Ngày nay, xu hướng rời bỏ cuộc sống làng quê để lên thành phố kiếm tiền trong người trẻ ngày càng phổ biến.
Khảo sát cho thấy tỷ lệ người già sống một mình đang tăng lên, đặc biệt tại các làng xã. Nhiều người trong số đó vẫn tiếp tục làm việc cho đến cuối đời. Khoảng 40% nam giới nông thôn đang ở độ tuổi 75, tỷ lệ này cao gấp đôi so với cư dân thành thị. Thường nhóm đàn ông cao tuổi trên làm các công việc lao động tay chân nặng nhọc như trồng lúa hoặc đánh bắt cá.
Cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho hàng triệu người lớn tuổi cũng là mối bận tâm khác. Bệnh Alzheimer, bệnh tim, và tổn thương chức năng vận động ảnh hưởng bởi tuổi tác đang ngày càng nhiều hơn. Khoảng một phần ba những người trên 60 tuổi không có bảo hiểm y tế vì chi phí tốn kém.
Y tế là một thách thức quan trọng đối với nhóm người cao tuổi.
Nhiều tỉnh thành hiện nay vẫn chưa có khoa lão thích hợp tại các bệnh viện. Các nhóm bảo hiểm không chính thức đã xuất hiện như một phương án tạm thời. Với một khoản phí, các thành viên sẽ được tham gia các lớp tập thể dục và được khám sức khỏe miễn phí. Tuy nhiên, chỉ ít bác sĩ trong nhóm bảo hiểm này được đào tạo và trang bị để điều trị những trường hợp nghiêm trọng hơn.
Phụ thuộc nông nghiệp sẽ gây ra vấn đề khi dân số già đi
Chính phủ Việt Nam hiện nay bắt đầu thực hiện những chính sách để giảm gánh nặng tài chính và cải thiện đời sống cho rất nhiều người cao tuổi. Năm ngoái, chính phủ đã nới lỏng chính sách hai con. Đồng thời, việc tăng tuổi hưu từ 60 lên 62 và 55 lên 60 lần lượt cho nam giới và nữ giới cũng như cải cách chương trình lương hưu đang được xem xét để thông qua. Trong năm tới, chính phủ có kế hoạch cải tạo hệ thống bảo hiểm y tế và hỗ trợ xã hội.
Tuy nhiên, cấu trúc nền kinh tế sẽ không thay đổi. Thông thường, khi các quốc gia leo thang thu nhập, họ chuyển từ làm nông sang ngành có năng suất cao hơn, ví dụ như dịch vụ. Bằng thước đo này, Việt Nam đang tụt hậu so với các nước láng giềng.
Khi dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh vào năm 2013, nông nghiệp chiếm 18% nền kinh tế. Vào thời điểm đó tại Trung Quốc, nông nghiệp chỉ chiếm 10% GDP. Không những thế, sản lượng của nông dân có chiều hướng giảm dần theo độ tuổi. Sự phụ thuộc quá nhiều vào nông nghiệp phần nào giải thích được lý do có đến 3/4 lao động Việt Nam làm việc kém hiệu quả hơn khi họ già đi. Tỷ lệ này ở Malaysia chỉ khoảng 1/2.
Nhiều quốc gia châu Á đang già đi nhanh chóng. Nhưng già đi trước khi trở nên giàu có làm cho những vấn đề, khó khăn của Việt Nam càng thêm lớn hơn.
